Het gebied van Oud-Vossemeer/Tholen en de oude geulen

Toen het gebied van Vossemeer werd uitgegeven in 1410, had het al een oudere geschiedenis, zij het onder een andere naam. Hiervoor moeten we terug naar de 13e eeuw toen het gebied tussen Tholen/St. Philipsland en West-Brabant een groot waddengebied vormde, met slikken, gorzen en aanwassen. De grens, met inachtname van de voortdurende dynamiek van een schorrenlandschap, tussen Zeeland en Brabant werd oorspronkelijk gevormd door de stroom de Striene. De Striene, misschien zelfs ooit de hoofdstroom van de Schelde geweest, liep van Strijenham, door Ee en Molenvliet over het gebied van het Vossemeer richting Steenbergen om door de latere Hoekse Waard uiteindelijk tegenover Rhoon in de Maas uit te monden.

De toen bestaande gebieden ten westen van deze stroom, Scherpenisse, Westkerke, Poortvliet met Schoondorp, de eilanden Sint Maartensdijk en Stavenisse behoorden tot Zeeland en mitsdien tot het bisdom Utrecht'. Het gebied van Schakerloo, Tholen en Vriezendijk(Oud Vossemeer) dat gedeeltelijk oostelijk van deze stroom lag behoorde politiek en geografisch tot Brabant, dat hier onder het bisdom Luik ressorteerde. Dit stuk van Tholen zat nog vast aan het vasteland en omdat de ratio bij de bisschoppelijke indeling waarschijnlijk is geweest: de eilanden (Zeeland) aan Utrecht, het vasteland aan Luik, hebben Tholen en Schakerloo, Oud- en Nieuw-Vosserneer en Vrijberghe, tot 1559 bij de nieuwe bisschoppelijke indeling, aan Luik toebehoord. Kennelijk tot grote tevredenheid van deze uithoek van het diocees, gezien de vele protesten aan de nieuwe bisschop van Middelburg.

Op 23 februari 1213 maakte Godfried II van Breda bekend op welke wijze en op welke voorwaarden hij de halve scheepstol op de Striene en de Schelde alsook Schakerloo en Ossendrecht van hertog Hendrik I van Brabant in leen had ontvangen. Dit deel van Tholen is dan nog volledig Brabants. In 1220 echter, trouwde graaf Willem I van Holland met de oudste dochter van Hendrik I, Maria, weduwe van keizer Otto IV. Willem ontving, als een deel van de bruidsschat van zijn vrouw, de helft van Schakerloo in leen .Omstreeks deze tijd is de polder van Vijftienhonderd gemeten bedijkt, waarna o.a. als gevolg van een andere ligging van het 'wantij' de tol werd verplaatst naar de plaats waar de huidige stad Tholen ligt

Willem I zou zelf deze bedijking zijn begonnen, daarbij geholpen door zijn Friese troepen die hem terzijde hadden gestaan bij het beleg van Damiate in 1219. Dit zou de verklaring kunnen zijn voor de naam Vriezendijkse moeren; de moeren langs de door de Friezen aangelegde dijk. Van der Aal noemt dit gebied 'gelegen in de huidige heerlijkheid Vosserneer' en leidt de naam af van het geslacht de Vrieze, dat ook West-Baarland bezat. Dit gebied strekte zich naar het noorden uit, voorlangs de polders van Broek en Roland en boven de zeedijk van Tholen. Voegt men de plaatsbepalingen van Hollestelle en Van den Bergh samen, dan komen Vriezendijk en Vosserneer praktisch samen te vallen.

De Torenhoeve heette toen slot Abbebroek, genoemd naar Jan van Abbebroek genoemd als Thoolse edelman (1235) vgl. de Hoogkamer.

Volgens Boxhorn,Reigersberg en Smallegange waren de Oud Vossemeerpolder,Oud-Kijkuit en Karnemelkspolder(met Botshoofd) en Slabbecoorn al lang voor 1410 in gebruik en/of bedijkt en was de Torenhoeve toen bekend als Slot Abbebroek(ook wel geheten Velgersdijk). Mogelijk was het van dezelfde uitvoering als het slot Hoogkamer. In zijn uitgave over Tholen wijdt Ermerins 'n stuk aan slot Abbebroek alleen hij was niet bekend met die oude leenregisters blijkbaar.

het in het bovenste genoemde Hof was de Torenhoeve en dus niet het Hof in de Hofstraat, zie daarvoor het kaartje uit 1832

Intussen begonnen de graven van Holland hun invloed in deze regio steeds meer te vergroten o.a. door aankoop van ambacht en tienden in Schakerloo. Zij kregen hier zoveel macht, dat toen het land van Breda werd gesplitst in 1287, Schakerloo nog slechts pro forma werd gerekend tot het land van Bergen op Zoom Graaf Willem II beleende Hendrik Buffel met land, ambacht en tienden van geheel Schakerloo in 1248. Dat de helft van het leen van Schakerloo nog steeds aan de heer van Breda toebehoorde, schijnt geen struikelblok geweest te zijn. Daarnaast werd Hendrik Buffel in 1249 erfelijk beleend met het tweede deel (van de onderscheiden drie delen van de Vriezendijkse moeren met ambacht en tienden. In 1249 werd bovendien de erfopvolging in Hendriks grafelijke lenen dusdanig geregeld dat de graaf van Holland ze als Zeeuwse lenen zag, waarover de hertog van Brabant geen zeggenschap meer had. Niettemin noemde de hertog van Brabant rond 1400 nog als westgrens van zijn hertogdom de Vosvliethille.

De Vriezendijkse moeren bestonden uit drie parten, waarvan Hendrik Buffel er één in leen hield, een ander deel was van de heer van Breda en het derde deel is waarschijnlijk ook omstreeks 1249 in leen gegeven aan Allard, zoon van Margaretha van Duvenee .Dit blijkt uit een vernieuwing van de oorkonde in 1256 door Floris, ruwaard van Holland, omdat Allards eerdere uitgiftebrief 'hem dieflicken ontnomen' was. In een oorkonde van 14 mei 1264 is er zelfs sprake van ingezetenen van Vriezendijke die door Otto III van Gelre, ruwaard van Holland en Zeeland, gelast worden gehoorzaam te zijn aan heer Hendrik Buffel. Heer Hendrik werd opgevolgd door zijn zoon. Hendrik Hendrikszoon Buffel. In 1271 werd de akte nogmaals bekrachtigd door Floris V. Een 15e eeuws afschrift van de oorkonde uit 1256 bevindt zich in het archief van de ambachtsheerlijkheid. Zoals men ook afschriften heeft van uitgiftebrieven van omliggende gebieden, zo is men zich bewust geweest van de relevantie van deze oorkonde, al was her maar om eventueel aanspraken vanuit Brabant af te wijzen.

De strijd die ontbrandde bij de erfopvolging van Jan I van Holland had ingrijpende gevolgen voor Hendrik Hz. Evenals veel andere Zeeuwse edelen had hij partij tegen Jan van Avennes gekozen. Bij de slag op de Gouwe bij Zierikzee in 1304 viel hij in de handen van de vijand en werd hij onthoofd. Zijn goederen werden verbeurd verklaard en vervielen aan de graaflijkheid. Hertog Jan II van Brabant had ook de oorlog met zijn naamgenoot verloren, ( Mijn voorvader Henry de Bogaerde plm. 1251, Zondereigen, Baarle Hertog, Belgie was leenman van Jan II !) zodat de heer van Breda zijn invloed op de Vriezendijkse moeren wel kon vergeten. Voor het lot van Allard van Duvenee valt ook te vrezen omdat zijn gronden van Nieuw-Strijen (de verzande Strienemond) in 1307 aan Boudewijn van Yerseke ter bedijking werden uitgegeven. Tholen en het ambacht Schakerloo kwamen in het bezit van Jan van Beaumont in 1316. Een beleningsoorkonde is niet voor handen. De Vriezendijkse moeren verdwijnen uit de geschiedenis.

Als een van de voornaamste oorzaken van de Hoekse- en Kabeljauwse twisten noemt Jansen de verarming van de adel in de veertiende eeuw. Slechts enkele geslachten zoals Van Borsselen, Van Renesse, Bloys konden hun status als edelman voldoende ophouden, hoewel ook zij met financiële problemen kampten. Het grootste deel van de edellieden kon echter het hoofd niet boven water houden. Een van de mogelijkheden om de adellijke status niet te verliezen was het verkrijgen van een ambtelijke functie of een ambacht. Toen de bedeling van functies en gunsten in handen kwam van een klein aantal families, met de Van Duvenvoordes voorop, groeiden de tegenstellingen en ontstonden de facties. Het aantal te verdelen ambten onder 'de lieven vrienden' was natuurlijk beperkt, maar wat veel erger was, was het teruglopen van de te begeven ambachten.

Zolang er voldoende onontgonnen gebied was, kon de vorming van heerlijkheden doorgaan. Deze lucratieve bezigheid nam sterk af als gevolg van de economische malaise, een teruglopende bevolking op het platteland en een stijgende zeespiegel waardoor de bedijkingsactiviteiten terugliepen. In de 14e eeuw traden grote landverliezen op.

Opvallend is echter dat dit verhaal niet geldt voor o.a. het eiland Tholen. Tussen 1300 en 1400 zijn op Tholen wel gebieden ingepolderd, weliswaar geen schorgronden maar veelal oud land. Later, in de periode 1350-1450, begint de zeespiegel ook in dit gebied te stijgen, zij het geleidelijk en niet meer zo abrupt. De zee is minder rumoerig, iets wat onder andere blijkt uit de geringere frequentie van dijkdoorbraken in vergelijking met de rest van Zeeland tussen 1400 en 1500.

Wanneer is het dorp ontstaan?

De heerlijkheid heeft waarschijnlijk haar naam afgeleid van de stroom de Vosvliet, die zich bij hoge waterstanden dusdanig verbreedde dat er een meer ontstond, De naam Vosvliet was in 1071 al bekend en ook tegenwoordig is nog een gedeelte van de vroegere bedding in de Hikkepolder te vinden. Een andere mogelijkheid bestaat hierin dat Vossemeer een samenvoeging is van twee toponiemen, te weten Vosvliet en Mare, de laatste een stuk van de eerste en waarvan de naam nog voortleeft in de Mareweg bij het dorp Oud-Vossemeer.

Volgens Paul de Schipper, auteur van het boek over Orisant was het eerste Oud Vossemeer genaamd FriesMoerdijk, kan ook zijn Vriezendijk, vgl. Vriesendijckse Moeren,wat tussen het gebied van het huidige Oud- en Nieuw Vossemeer lag. Volgens Delahaye was Botshoofd eerst Klein-Oud Vossemeer, dus mogelijk lag Vriesendijck daar of zelfs op de plaats van het huidge Oud Vossemeer.

Volgens dokumenten, vermoedelijk van 1430, wordt toestemming gevraagd aan Tholen voor het stichten van een kerk, in plaats van de kapel in Oud Vossemeer zelf..

Volgens Ermerins stichtte Aegidius van Wissenkerke, doctor in de rechten in het jaar 1452 een kapel in Vossermeer, welke mettertijd de parochiekerk werd en met het kapittel van Tholen verenigt werd.(pag.59)
Ermerins verhaalt op pag. 137 over Vrijberghe en de St. Anthonius kapel en verwijst naar pag. 59. Volgens hem is de kapel aan het begin van de 80-jarige oorlog verwoest. Zowel de kapel als de kerk van Oud-Vossemeer is volgens Ermerins zijn gesticht door het geslacht Wissenkerke, resp. vader Anthonius en zoon Egidius.
En zegt Ermerins: ...dus deze Kapel vroeger dan laatstgemelde Kerk, ter verrigting van den openbaaren Godsdienst zal gedient hebben.

Als er een kapel/kerk is in 1436/1452 zijn er dus al genoeg mensen om m te bouwen en te onderhouden.
Bovendien, de Kerkepolder is niet zo genoemd omdat er een kerk werd gebouwd, maar omdat de stroom de Kerke kamer werd ingedijkt !!
Vergelijk slot Hoogkamer is ook genoemd naar de plaat Hoogkamer. Het huidige dorp is waarschijnlijk van 1413-1415, en is met de Elizabethvloed van 1421 weer vernietigd.
Nadien werd er weer een dorp gebouwd wat de naam Nieuw-Vossemeer kreeg, wat impliceert dat er eerder een Oud Vossemeer was.
Toen men op het gebiedd van het huidige Nieuw Vossemeer ging bouwen werd de oude naam Oud Vossemeer weer in ere gesteld. In de huidige NH kerk is nog een balk met sleutelstuk in de toren van de oudste kerk/kapel.(1452/1436).

Hij werd in 1537 door de Prins van Oranje benoemd tot rentmeester van Steenbergen. Dit bleef hij tot 1567, terwijl hij daarnaast in 1552 ook werd benoemd tot dijkgraaf van de Graaf Hendrikpolder. Daarnaast was hij schepen van Breda. Vierlingh ijverde voortdurend voor het belang van goede dijken in zijn af en toe zwaar door wateroverlast geteisterde Brabantse geboortestreek. Als dijkgraaf was hij betrokken bij een groot aantal inpolderingen.Kort voor zijn dood schreef hij het Tractaet van Dyckagie 1576 en 1579, maar helaas heeft hij de serie niet kunnen afmaken. De eerste drie boeken (het derde werd niet geheel voltooid) lopen over de beste wijze, waarop het verkrijgen van aanwassen bevorderd kan worden, over de bedijking daarvan en over het onderhoud der dijken. Een vierde, dat niet tot stand gekomen is, zou gehandeld hebben over het afdammen van rivieren en kreken en het vijfde, dat eveneens in de pen gebleven is, over overstroomingen. Oud Vossemeer en omstreken worden herhaaldelijk aangehaald in de eerste 3 boeken, ik hoop hieruit ook de manier van werken te kunnen achterhalen.

Hoe leefde de gewone man rond 1400-1500?
In de meeste oude geschriften komt men tegen hoe de betere stand leefde, maar hoe de gewone man leefde staat daar niet beschreven.
Op deze belgische site de eeuw van joos de rijcke staat het uitgebreid beschreven, en dat geeft je een beeld van het eenvoudige leven wat ze leiden.
Voor een uitbeelding van de beroepen kijk Het Menselyk Bedryf van de Amsterdamse kunstenaar en dichter Jan Luyken (1649-1712) was een van de belangrijkste etsers in de periode na Rembrandt. Zijn werk onderscheidt zich door raffinement en detail. Luyken verkreeg de meeste bekendheid door zijn prentenboek "Het Menselyk Bedryf". Zijn zoon Casper (1672-1708) assisteerde bij de productie van het boek.

1410: Op 3 november verkoopt Willem van Beieren. graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen, voor 2000 gouden Gelderse guldens een stuk schor ten noorden van de stad Tholen aan zes van zijn onderdanen, om het in te polderen en als een ambachtsheerlijkheid te bezitten. Zij bedijken er de vrijheid Vossemeer, die de polder Oud-Vossemeer omvat. De zes eigenaren zijn Jan en Guy van Blois, Philips van Dorp, Helmich van Doornik, Pieter van Botland en Laureijs Damaiszoon. Vijf jaar later kopen ze een schorrengebied dat vier keer zo groot is. Het ligt deels in de huidige provincie Noord-Brabant, tegen het land van Steenbergen.

1414: Op 9 februari volgt de 2e uitgifte.
Het is aannemelijk dat de eerste bedijking, van de Oud-Vossemeer polder toen al was gelukt. Zeker als volgens Wilderom volgens oude bronnen Reigersberg-Boxhorn, het gebied van de Oud-Vossemeer polder al rond 1390 al dan niet gedeeltelijk al bedijkt was door vroegere leenheren/gebruikers. Het was immers als Land van Vriezendijke al in 1256 als leen uitgegeven (Ermerins pag. 7).

Reconstructie door Hollestelle van de toestand van Vossemeer voor de eerste bedijking.

Op deze prent zien we op de hoek Hiksepolder, Vrijbergse dijk en Broekpolder een St. Anthoniuskapel die al voor 1411 bestond. Ook zien we met stippellijn de contouren van de 1e polder de Oud-Vossemeerse polder, met een dijk van circa 6km. Daartegen werd de Kerkepolder ingedijkt. (Dijklengte bijna 3 km)Bedijkingen waren niet tegelijk maar succesievelijk zeggen de heren Ermerins en Hollestelle.

1433: Bij de uitgifte van onbedijkte gorzen wordt deze bezegeld met het wapen van Oud-Vossemeer. (Ermerins pag. 131) Dit betreft naar alle waarschijnlijkheid de Slabbecoorn polder. Moest voor half maart 1434 klaar zijn

1450: De ambachtsheren mogen voor hun gevangenen een kerker van de graaf van Holland gebruiken omdat ze die in hun weer pas voltooide dijkage na de dijkdoorbraak nog niet hebben. Vermoedelijk is hier de Kerkepolder bedoeld. Rond deze tijd komt ook de (Oud-) Kijkuitpolder tot stand zegt men, maar bewijzen als voor andere polders zijn er niet, dus was deze polder er ook al in 1411? Bedijking is tenslotte niet noodzakelijk voor begrazing, gebruik en bewoning.!?

1470: Omstreeks dit jaar is de Hikkepolder(heette toen Onze Lieve Vrouwepolder) ingedijkt en gaat bij een overstroming in 1530/1532 weer verloren en wordt in 1561 opnieuw ingepolderd.

1483: Bedijking van de Leguitpolder, tot aan in de uiterste zuidoostpunt tegen het gehucht Botshoofd aan. (Klein Vossemeer) deels in Oud-Kijkuit/Karnemelkspolder/land, het laatste gaat verloren met een overstroming in 1570.
Rond 1493 wordt er een veerverbinding gesticht op de Nieuw-Kijkuitpolder aan de andere kant van de Eendracht. Dit veer is tot 1886 in bedrijf

1511: In december 1511 overstroomden een aantal polders en ook Vrijbergen.

1530/1532: de Hikkepolder overstroomd en wordt in 1561 weer herdijkt. Ook nog 4 andere polders w.o. Nieuw-Kijkuit, nu Eendrachtspolder. De Eendracht wordt door de stormvloed verwijd. In 1532 had Vossemeer weinig schade. Voor Reimerswaal is dit het begin van het einde. Volgens sommige onderzoeken zouden de Roosevelts afstammen van wezen die opgevoed werden op 't Rosevelt en die afstamden van Reimerswaal o.a. van de vroegere burgemeester van Reimerswaal Piersz.

1548: Het dorp Vossemeer telt 16 huizen.

Frederik de Wit, 1555

1555: Plannen van de ambachtsheren om de Eendracht af te dammen om zo hun gebied tussen het eiland Tholen en Steenbergen in te kunnen polderen, worden in opdracht van de landvoogdes opgeschort. De prins van Oranje (als heer van Steenbergen) en de markies van Bergen op Zoom steunen de plannen. Maar ze houden zich op de vlakte als de magistraat van de stad Tholen Hollandse en Vlaarnse steden en zelfs de staten van Holland mobiliseert om bij de keizer te protesteren Was dit plan verwezenlijkt, dan had de landkaart er in deze regio beslist heel anders uitgezien.

1557: Ter vervanging van de oude wordt een nieuwe molen gebouwd. Deze is op zijn beurt in 1581 vervangen en datzelfde gebeurt in 1690. In 1928 is deze houten standerdmolen De Vos definitief afgebroken.

1561: herbedijking Hikkepolder

1567: De heren geven grondkavels uit voor de stichting van het dorp Nieuw-Vossemeer, waarschijnlijk in de polder Nieuw-Kijkuit, nu Eendrachtspolder, zuidelijker dan nu dus. Na een brand en overstroming in 1583 duurt de herbedijking tot 1609. Drie jaar later wordt het dorp op de huidige plek gesticht.

1569: De Vogelzangpolder bedijkt. Kort na 1567 is er vanuit de Vogelzangpolderdijk een veer gesticht als verbinding met het nieuwe dorp, de oude haven werd door de bedijking afgesloten. Dit pontveer blijft honderden jaren in stand,tot februari 1973.

1570: De Allerheiligenvloed van 1 november 1570 berokkende schade aan Nieuw Vosmeerse zijde en Hikke, Karnemelkpot, Leguit, Oud-Kijkuit, Slabbekoorn en Vogelsangpolder.

1573: De Spanjaarden verslaan bij het dorp het 700 man sterke leger van de gouverneur van Veem, die een aanval op Bergen op Zoom in de zin heeft. De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) woedt volop. Het Spaanse bolwerk op de Batterie, achter de in 1796 gestichte boerderij de Hikke

1576: Op 7 oktober steken soldaten van de prins van Oranje het dorp in brand. Dit gaat geheel verloren.

1577: Op 17 april kiest Tholen als laatste van de Zeeuwse steden in de opstand de kant van de prins van Oranje. Het hele eiland volgt en de reformatie verdringt vervolgens de rooms-katholieke godsdienst.

1583: Ooorlogsinudaties aan Nieuw-Vossemeers zijde.

1585: De polder Slabbekoorn overstroomd en de polders Oost- en West Vrijberghe overstroomd.

1615: Het gilde Sint Sebastiaan wordt heropgerichtna een eerste bestaan van 1497 t/m 1594. Er worden 33 ‘goede en eerlijke mannen’ beëdigd om het dorp en de heerljkheid te verdedigen. Ieder van hen dient over twee bogen en een geweer te beschikken. In 1658 wordt het gilde opgeheven en een schutterij gevormd die omstreeks 1710 verdwijnt. Op het schilderij van st.Jan in het Ambachtsherenhuis is rechts het teken van de schutterij, groen met een vos in het wit.

1631: Slag op de Slaak, vlakbij Oud Vossemeer.Gewonnen door Marinus Hollare,vice admiraal van Zeeland (zie ook 1844)

1649: In 1613/1649 trekken de stamvaders van de Amerikaanse Roosevelt families van het Roseveltnaar Amerika.

Het Rosevelt is linksmidden ! Vergelijk met de hieronderstaande kaart.

1663: In het ambachtsherenhuis hangt ook dit portret, van Francois Manteau.

1677: Dominee Bursius, die zich door het plegen van tal van onregelmatigheden onbemind heeft gemaakt bij de inwoners, wordt door de classis het preken verboden. Het jaar daarop wordt hij geschorst.

1682: Op 26 januari woedt een geweldige storm waardoor veel polders overstromen. Ook het dorp komt in het water te staan. Of er mensen verdronken zijn, is niet overgeleverd. De polders Hikke(de inspringing bij het gemaal is daarvan een gevolg en de zoute weel wat later de Weele heette), Kerke, Leguit, Oud-Kijkuit, Oud Vossemeer,Slabbekoorn, Vogelsang en West Vrijberghe overstroomd.

1711: Bij storm en onweer vallen er op 11 mei verbazingwekkend grote hagelstenen.

1712: Op 24 augustus plundert een troep Franse soldaten het dorp en de stad Tholen en steekt deze gedeeltelijk in brand. De Spaanse successie-oorlog woedt en die eindigt een jaar later met de vrede van Utrecht.

1715: De polders Oost-Vrijberghe, Oud-Kijuit, Oud Vossemeer en Slabbekoorn overstroomd.

1720: De polders Leguit en Oud-Kijkuit overstroomd.

1721: De Hikke, Leguit, Oud Kijkuit en Slabbekoorn en Kerkepolder? waarin het dorp ligt, wordt overstroomd.

1736: Aanleg duiker in Hikkepolder (bij gemaal) door J.W. van't Rosevelt, rentmeester/heer van Oud-Vossemeer. Op de sluitsteen (zie ook 2005) staat Eerste steen gelegd door J.W. Rosevelt, onder de directie van W.E. Ferleman als dijkgraaf en A. van der Schoor, L(eendert).Rosevelt en G. van Dulmen als gezworenen. Leendert (v)Rosevelt was toen burgemeester van Oud Vossemeer.

1760: Op 20 januari worden in heel het eiland trillingen gevoeld van een aardbeving. Vier jaar eerder was dat ook al het geval.

1750: De polder Nieuw-Vrijberghe overstroomd.

1766: Op liet grondgebied van Oud-Vossemeer staan 102 huizen. 12 barakken, 54 schuren en stallen en 26 boerderijen.

1768: Het nieuwe rechthuis met gevangenis wordt in gebruik genomen. Het eerste rechtshuis stond tegenover de ingang van de kerk. Er komen echter allerlei gebreken voor de dag, die op kosten van de aannemers hersteld worden en daarom prijkt het jaartal 1771 op de voorgevel. Het gebouw is in 1954/1955 gerestaureerd. De aandeelhouders van de NV . Ambachtsheerijkheid Oud- en Nieuw-Vossemeer en Vrijberghe vergaderen er ieder jaar in juni. In het ambachtsherenhuis het schilderij op de schouw Justice (gerechtigheid)van Jacob Xavery met rechtsboven Rosevelt wapen. Een kopie van dit schilderij hangt ook in het museum of Warm Springs,Georgia,USA en het huis van Eleanor Roosevelt ! Ook een schilderij van Balthasar Beschey 1708-1776, allegorie op handel en voorspoed, Hermes en Thaleia (Grieks) Mercurius and Fortuna (Romeins)

1774: De ambachtsheren kopen een deel van de in het noordwesten aan hun gebied grenzende heerlijkheid Vrijberghe. De resterende delen verwerven ze in 1781 en 1845. Tot 1816 is Vrjberghe een zelfstandige gemeente, daarna wordt ze met Oud-Vossemeer verenigd. Bovenop de dijk bij de boerderij de Krabbe stond het rechtshuis van Vrijberghe, in de polders van Vrijberghe stonden wat arbeidershuisjes(1869) die tegen 1900 verdwenen zijn.

1781: In de nacht van 11 op 12 juni woedt een felle brand in het dorp. Zeven huizen en twaalf grote en kleine schuren gaan in vlammen op.

1766:Het dorp bestaat uit 150 huizen, een molen en 2 meestoven. het telt 564 personen boven de 3 jaar.

1784: Uitgave over Oud- en Nieuw Vossemeer en Vrijberghe door Jacob Ermerins, heer van Oud-Vossemeer, onderdeel van een 8 delige serie.

1795 In februari worden vesting en eiland Tholen zonder slag of stoot overgegeven aan de Fransen. De bezetting zal tot het voorjaar van 18l4 duren. De burgerij stelt 7 (en in Nieuw-Vossemeer 4) tijdelijke afgevaardigden aan die een door het volk benoemd dorpsbestuur installeren (alle zittende functionarissen worden herbenoemd). Dit is een gevolg van de inval van de Fransen, met hun ideeën van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Predikant J.W. de Bruyn en koopman G. v d Linde worden in april en mei namens de inwoners afgevaardigd naar Middelburg, waar de representanten van het volk van Zeeland vergaderen. In 1806 bereiken ambachtsheren en burgerij overeenstemming over de verdeling van de eigendommen en middelen.

1798: Oud-Vossemeer telt 876 inwoners.

1798: De Johannes de Doperkerk, na de reformatie door de protestanten voor hun eredienst in gebruik genomen, komt definitief aan de Ncderduits Gereformeerde gemeente. Deze betaalt de rooms-katholieke gemeenschap daarvoor een schadevergoeding van 160 gulden en 13 stuivers. In 1834 wordt het gebouw aanzienlijk verbeterd en ook in 1913/14 vindt een restauratie plaats.

1808:De polders Nieuw Vrijberghe, Oost-Vrijberghe, Oud-Kijkuit, Oud Vossemeer,Slabbekoorn, Vogelsang en West Vrijberghe overstroomd.

1809: Op zijn rondreis door Brabant en Zeeland rijdt koning Lodewijk Napoleon op 5 mei door het dorp. Een dag eerder is hij in Nieuw-Vossemeer en de koning besluit dit dorp bij Brabant te voegen, gezien de ligging aan de oostkant van de Eendracht.

1812: Op 12 juni wordt in het dorp Jonkheer Eduard August Otto de Casembroot geboren, die het brengt tot gouverneur (opvoeder) van de oudste zoon van koning Willem III. Daarna is hij minister van oorlog (1859) en lid van de Raad van State (1862). Hij overljdt in 1883 in Den Haag.

1825: De polder Slabbekoorn overstroomd.

1829: Het leesgezelschap Leeslust wordt opgericht. Wordt opgeheven in 1988.

1832: Eerste kadasterale kaarten van Oud Vossemeer

1836: Op 30 mei wordt de eerste steen gelegd van de nieuwe dorpsschool aan de Molenstraat (tot dan werd school gehouden in een zijheuk van de hervormde kerk). In 1883 wordt deze school vernieuwd en in 1970 wordt de huidige Die Heenetrechtschool in gebruik genomen.

1836: Een groep lidmaten scheidt zich af van de hervormde gemeente. Eerst zijn de bijeenkomsten in het huis van de Later, metselaar, daarna in het huis aan 't veer links van de weg naar de veerpont, daarna in de Blinden Hoek naast 't Ambachtsherenhuis. Dit wordt de Kruisgemeente (1850), later de Christelijk Gereformeerde Kerk (1863) en uiteindelijk de Gereformeerde Kerk (1892). Sinds 1851 kerkt men in de Molenstraat, tot in 1877 een kerk wordt gebouwd in de Hofstraat (die is in 1975 afgebroken en vervangen door het huidige gebouw).

1841: De rooms-katholieken, die tot dan in Nieuw-Vossemeer kerken, nemen op 16 december een eigen kerk in gebruik aan de Dorpsweg.

1844: Op 9 februari wordt de bedijking voltooid van de Holarepolder.(zie ook 1631)

1848: In de ochtend van 19 oktober worden in het hele eiland schokken gevoeld van een aardbeving.

1850: In de Hikkepolder wordt een tweede molen, De Jager, gebouwd. In 1970 is deze aangekocht door De Hollandsche Molen. Zes jaar later is de restauratie van de molen gereed.

1852: Op een gedeelte van het Rammegors wordt de Van Haaftenpolder bedijkt.

1855: Op 29 juli wordt het aanleggen aanbesteed van een grindweg tussen het dorp en de stad Tholen.

1864: Meer dan 100 inwoners worden het slachtoffer van de pokken. Van hen overleeft zo’n tien procent deze kwaal niet, waaronder 2 kinderen van de fanm. van Doorn. (zie 2005) Een veel dodelijker cholera-epidemie laat twee jaar later het dorp praktisch ongemoeid.

1867: De inwoners Pieter Mees en Wouter Moors melden zich als vrijwilliger aan voor het leger van paus Pius IX (de zogenaamde zouaven), die zijn gebied wil verdedigen tegen de eenheidsbeweging Italië. Twee Jaar later keren ze ongedeerd terug in het dorp en in 1891 verleent een latere paus hen de bronzen medaille Bene Merenti.

1870: Onder de naam Eendracht wordt een rederijkerskamer opgericht Deze bestaat nu nog als toneelvereniging en is de oudste vereniging van het dorp.

1877: Tussen de Joanna Mariapolder en Vrijberghe polderen de ambachtsheren de Sluispolder in. Het is in het Thoolse deel van de ambachtsheerljkheid de laatste polder die tot stand komt.

1892: Uit de Gereformeerde Kerk maakt zich een groep los, die uiteindelijk in 1946 aansluit bij de Chr. Geref. Kerken. Men kerkt in de Molenstraat.

1899: Bij de achtste volkstelling worden 1976 inwoners geteld in 395 huishoudens.

1900: In de Hikkepolder laat het waterschap het eerste stoomgemaal op Tholen bouwen. De ‘Drie grote polders’ is tot 1957 in gebruik en nu weer in volle glorie opnieuw in gebruik vanaf 2005. In 1736 werd hier een duiker in Hikkepolder aangelegd met gedenksteen door J.W. van't Rosevelt, rentmeester/heer van Oud-Vossemeer. Die gedenksteen is bewaard gebleven. Op de steen van 1900 staat: gesticht onder bestuur van W.H. van Gorsel als dijkgraaf, F.J. Ampt, M.A.Douw, L.M. Friderichs als gezworenen en J.M. de Graaff als ontvanger-griffier.

1903: Met de verkoop van de laatste meestoof (ooit waren er vier) komt een einde aan een eeuwenlang bloeiende industrie: het maken van een rode kleurstof uit de wortels van de meekrapplant. Er stond er 1 aan de Mareweg en 2 achteraan de Veerweg.

1904: Bouw van een School met de Bijbel, voor christelijk onderwijs, aan de Hofstraat. In 1970 wordt een nieuwe school de Ark in gebruik genomen aan de Burg. Versluijsstraat.

1908: Aan de Dorpsweg wordt op 1 november een rooms-katholieke lagere school in gebruik genomen. De Sint-Anthoniusschool verhuist in 1977 naar nieuwbouw aan de Burg. Versluijsstraat. Twaalf jaar later volgt, net als bij beide andere scholen in het dorp de vorming van de basisschool onder één dak.

1910: Theodore Roosevelt, 26e president van de Verenigde Staten van 1901-1909, bezoekt in 1910 Nederland, omgeving Den Haag. Hij kende nog enkele Nederlandse woorden.

1914: Op 21 maart ziet in het dorp de eerste afdeling van een vakbond het licht, de rooms-katholieke landarbeidersbond Sint Deusdedit. Voor het eerst bundelen arbeiders hun krachten om van werkgevers betere werk- en leefomstandigheden af te dwingen. In 1923 leidt dat tot een staking (van zowel de katholieke als de christelijke landarbeidersbond) van zes dagen, wanneer de werkgevers het uurloon niet verder dan 22 cent (was 20 cent) willen verhogen. Uiteindelijk bereikt men een akkoord: in de maanden november t/m maart wordt 23 cent betaald, april t/m juli 24 cent en augustus t/m oktober een kwartje.

1919 In augustus wordt een afdeling opgericht van de Bijzonderen Vrijwilligen Landstorrn - een soort vrijwillige burgerwacht van oud-dienstplichtigen. Ze houdt regelmatig schietoefeningen op een haan in de Vogelzangpolder en wordt in juli 1940 op last van de Duitsers opgeheven.

1923: Het dorp krijgt voor het eerst een busverbinding. Plaatselijk ondernemer C. van de Klundert gaat rijden tussen Sint-Annaland en Bergen op Zoom.

1923: Waterleiding wordt in gebruik genomen.

1925: Heroprichting van Oud-Vossemeers Muziekvereniging. Twee jaar later verrijst op het dorpsplein tegenover de dokterswoning een muziektent, die in 1965 wordt afgebroken.

1927: Henry A. Wallace minister van Landbouw, later 1941-1945 vicepresident onder Franklin Delano Roosevelt,bezoekt Oud Vossemeer en het Roosevelthuis.

1928: Twintig inwoners die hebben geweigerd aan te sluiten op het waterleidingnet (dat lag er toen alweer vijf jaar) zijn veroordeeld tot een boete van 50 gulden. Hun gratieverzoek aan de koningin wordt niet gehonoreerd.

1928: de Molen de Vos aan de Molendijk wordt afgebroken.

1929:: Het leesgezelschap Leeslust bestaat 100 jaar. Het is in 1829 opgericht. Wordt opgeheven in 1988.

1929: Aansluiting van het dorp op het elektriciteitsnet. Rond 1970 wordt een aardgasleiding aangelegd en in 1983 de kabeltelevisie in gebruik genomen.

1933: De Oud-Vosserneerse Voetbal Club (OVC) wordt kampioen in de Brabantse voetbalbond en mag als eerste Thoolse club promoveren naar de KNVB.

1934: Mr. J.J. Versluijs wordt benoemd tot burgemeester op woensdag 11 April. Op donderdag 6 september van dat jaar in De Krim had de huwelijksvoltrekking plaats van mr. J.J. Versluys, burgemeester van Oud-Vossemeer, en mej. Sybrandy. Hij zal de laatste burgemeester zijn van de zelfstandige gemeente en overlijdt in 1969.

In 1929 en 1934 bezoekt FDR's neef Theodore Douglas Robinson Tholen om te zoeken naar de roots van de Roosevelt familie. Na zijn dood in 1934, wordt deze zoektocht voortgezet door Grenville Temple Emmet. (1877-1937) Mede daardoor verschijnen er in 1936/1937 een aantal artikelen over Oud Vossemeer en Roosevelt.

1937: Woensdag 20 januari, hield Grenville Emmet, vriend van Franklin Delano Roosevelt, hield vanuit het ambachtsherenhuis een CBS radio uitzending op de dag van de 2e inhuldiging van Franklin Delano Roosevelt, de 32e president van de Verenigde Staten. Hij vertelde de Amerikaanse luisteraars het verhaal van Claes Maertenszoon van 't Rosevelt die naar Amerika vertrok.

1938:1938: Jubilieum Konigin Wilhelmina op 6 september.

1940: Op 16 mei krijgen de 200 Nederlandse militairen die het dorp tegen de Duitsers moeten verdedigen, het bevel terug te trekken naar Stavenisse. Hun wapens laten ze achter op het plein van de openbare school.

1943: Op zaterdag 1 mei gaan 180 landarbeiders uit het dorp in staking als ze horen dat de Duitsers het gecapituleerde Nederlandse leger weer in krjgsgevangenschap willen voeren. Ook 3 mei wordt er gestaakt, zo’n 30 stakers worden opgepakt en die dag in de school vastgehouden.

1944: In februari moet iedereen op last van de Duitsers het dorp verlaten. Het gebied wordt onder water gezet door alle sluizen te openen; een poging om een geallieerde landing te bemoeilijken.

1944: De bevrijding eist zijn tol tijdens beschietingen tussen de Ordedienst vanaf het veer en Duitsers in stellingen aan de Brabantse kant van de Eendracht. Op 2 november raken daarbij de OD’ers Bou Kooijman uit Sint-Annaland en Cor Franken uit Bergen op Zoom dodelijk gewond. Het blijft ter plekke onrustig totdat de Canadezen op 4 november Steenbergen hebben bevrijd.

1945: Na de bevrijding gaan diverse inwoners scheep naar Nederlands-Indië, om dit te bevrijden van de Japanners. Ook doen Vossemeerders in de jaren daarna mee aan de politionele acties in dit land, terwijl in de jaren ‘80 en ‘90 verschillende inwoners door de Verenigde Naties worden uitgezonden naar Libanon en voormalig Joegoslavië.

1946: In juni doen prinses Juliana en prins Bernhard het dorp aan, onderweg naar Tholen. Het hele dorp loopt uit voor het prinselijk paar dat met de veerpont arriveert.

1950: Op 20 juni bezoekt de weduwe van de Amerikaanse president F.D. Roosevelt, Anna Eleanor Roosevelt, het dorp.

Op 19 juni 1950 bezocht Anna Eleanor de koninklijke familie, Koningin Juliana en prins Bernard en kinderen,met wie ze een heel goede band had en meermalen bezocht, getuige onderstaande foto uit 1948.


Bezoek van Eleanor aan Koninklijke familie, 2 januari 1948
Op 22 juni ging zij door naar Brussel.

De Amerikaanse Roosevelts stammen uit Nederland volgens henzelf, na onderzoek vanaf 1920, maar het bewijs leveren dat ze verwant waren aan de Thoolse en Vossemeerse familie van t' Rosevelt die hier tot eind achttiende eeuw leefde, is nog niet geleverd maar zoals William Cowper al zei:
Absence of proof is not proof of absence op z'n nederlands: Afwezigheid van bewijs is geen bewijs van afwezigheid

1953: Doordat de zeedijk het tijdens een stormnacht aan de Brabantse kant van de Eendracht begeeft, blijft het dorp gespaard bij de overstromingsramp van 1 februari.

1953: De voormalige hervormde pastorie(1895) wordt na een verbouwing in gebruik genomen als gemeentehuis. Sinds 1975 is het dorpshuis De Vossenkuil
De rest van de aanbouw van de Vossenkuil wordt gesloopt in 2005.
De oude pastorie zal worden verbouwd tot koop-appartementen..

1954: De brandweer krijgt voor het eerst de beschikking over een auto. Per 1 februari 1975 wordt het brandweerkorps opgeheven.

1956: Uit een scheuring in de Christelijke Gereformeerde Kerk ontstaat de Gereformeerde Gemeente in Nederland, die kerkt in de F.D. Rooseveltstraat.

1957:In de Hikkepolder laat het waterschap in 1900 het eerste stoomgemaal op Tholen bouwen. De ‘Drie grote polders’ is tot 1957 in gebruik en nu weer in volle glorie opnieuw in gebruik vanaf 2005.

1959: Achter het gemeentehuis wordt een wijkgebouw van het Groene Kruis met badhuis gerealiseerd. Dat kan door een gift uit Zwitserland na de watersnood. Het gebouw was later uitleenpost van de bibliotheek. In 2005 gesloopt vanwege de bouw van de nieuwe Vossenkuil.

1959: Dijkgraaf Hendrik van Gorsel van het waterschap Oud-Vossemeer wordt de eerste dijkgraaf van het fusiewaterschap Tholen.

1959: Mr. J.J. Versluijs viert zijn 25 jarig jublieum als burgemeester van Oud Vossemeer. hij wordt benoemd tot burgemeester op woensdag 11 April 1934. Op donderdag 6 september 1934 in De Krim had de huwelijksvoltrekking plaats van mr. J.J. Versluys, burgemeester van Oud-Vossemeer, en mej. Sybrandy. Hij zal de laatste burgemeester zijn van de zelfstandige gemeente en overlijdt in 1969.

1962/63 De winter is zo streng, dat de zoute Eendracht dichtvriest en er over het ijs van en naar Brabant gelopen kan worden.

1970:Die Heenetrechtschool in gebruik genomen aan de Burg, Versluysstraat, evenals de Ark en St. Anthonius.

1970:Een aardgasleiding wordt aangelegd en in gebruik genomen.

1970: Het Roosevelthuis wordt afgebroken.

1971: Op 1 juli komt er een einde aan de zelfstandige gemeente Oud-Vossemeer, Met de zes andere gemeenten op het eiland Tholen wordt ze tot één nieuwe gemeente Tholen samengevoegd. De tegenstand ertegen is groot. Een commissie uit de Eerste Kamer krijgt 700 handtekeningen overhandigd van volwassen inwoners die tegen de herindeling zijn. De gemeente telt opdat moment 2118 inwoners. De laatste gemeenteraad wordt gevormd door Adrie van Fngelen (VVD, waarnemend burgemeester), Cees de Leeuw (KVP, wethouder), Piet Klippel (CHU), Kees Droogers (ARP/SGP), Piet Mees (KVP), Thijs van Tilbeurgh (KVP) en Adrie Goudzwaard (PvdA).

1972: Tussen de Van Haaftenpoider en Sint-Philipsland wordt - in het kader van de Deltawerken - een dam gelegd door de Krabbenkreek. Het is de huidige Krabbenkreekweg. In de 17e eeuw was dat ook al eens geprobeerd, maar toen brak ze enkele keren door en bleven verdere pogingen achterwege.

1972: Op 8 november wordt de brugverbinding met Nieuw-Vossemeer opengesteld voor fietsers en voetgangers. Vanaf 11 april 1974 kan ook het autoverkeer eroverheen.

1975: In de Hofstraat wordt een nieuwe gereformeerde kerk gebouwd.

1975: Het voormalige gemeentehuis wordt dorpshuis de Vossenkuil. In 2005 wordt de aanbouw afgebroken. De oude hervormde pastorie zal worden verbouwd tot koop-appartementen.

1975: Oud-onderwijzeres Mie Hommel ontvangt als eerste inwoner de pauselijke onderscheiding Pro Ecclesia et Pontifice.

1975: Op 23 september wordt het Schelde-Rijnkanaal, aangelegd door de Eendracht, officieel geopend door koningin Juliana en de Belgische koning Boudewijn. Oud-Vossemeer verliest door de kanalisering zijn haventje.

1976: Oud-inwoonster Lia Duine wordt gehuldigd in haar geboortedorp. Ze doet als zwemster in Montreal mee aan de olympische spelen voor gehandicapten en wint daar vijf gouden en twee zilveren medaiiles.

1983:Kabeltelevisie wordt in gebruik genomen.

1988: Op 6 februari wordt op het gazon bij de hervormde kerk een lindeboom geplant ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van koningin Beatrix. Op koninginnedag wordt er een plaquette bij geplaatst. maar die is na een aantal jaren alweer verdwenen.

1988: In juni heffen de overgebleven vijf leden het leesgezelschap Leeslust op. Het is in 1829 opgericht.

1991: Een kleindochter van de Amerikaanse president F D. Roosevelt onthult op kermisvrijdag het kunstwerk De vier vrijheden van Niek v. d. Boezem. Nog diezelfde nacht wordt het vernield, wat waarschijnlijk te maken heeft met de onvrede bij een deel van de inwoners over het verplaatsen van de kermis vanwege de onthulling.

1999: Het dorp telt medio dit jaar 2504 inwoners. In honderd jaar tijd is dat een groei van 26,7%.

2000: Een Amerikaanse delegatie bezocht Oud-Vossemeer op 26 mei. Onder hen Anna Eleanor Roosevelt, kleindochter van Franklin Delano Roosevelt en haar dochter Elizabeth Johnston. (zie de fotopagina!). Zij bezochten Oud-Vossemeer de dag voor de uitreiking van de Four Freedoms Awards, die in Middelburg gehouden werd. Zij bezochten het Ambachtsherenhuis en de Nederlands Hervormde Kerk en poseerden voor het Four Freedoms Monument dat voor de kerk staat. (Een Amerikaan merkte op dat de vier vleugels van het monument die de vier vrijheden voorstellen nogal "roestig" waren in plaats van te schitteren in het zonnetje.The Four Freedoms seems to be corroding instead of being bright and shiny . Had de gemeente/kunstenaar bij het plaatsen nou niet voor "het betere poetswerk" en een goede transparante anti-roest coating kunnen zorgen?)Fotos bezoek 2000

2003: Op vrijdag de 13e juni is een groep Amerikaanse familieleden op reis in Zeeland, op zoek naar de roots van hun voorvader Franklin D. Roosevelt, de beroemde oud-president van de Verenigde Staten. Zijn voorouders zouden afkomstig zijn uit Oud-Vossemeer.
Amerikanen zijn nog altijd in geïnteresseerd in de afkomst van Roosevelt, omdat ze hem beschouwen als een van de beste presidenten ooit. Ze bezoeken onder meer het Roosevelt Studiecentrum in Middelburg en de N.H. kerk
en Ambachtsherenhuis te Oud-Vossemeer.

De Amerikaanse Roosevelts stammen uit Nederland volgens henzelf, na onderzoek vanaf 1920, maar het bewijs leveren dat ze verwant waren aan de Thoolse en Vossemeerse familie van t' Rosevelt die hier tot eind achttiende eeuw leefde, is nog niet geleverd maar zoals William Cowper al zei:
Absence of proof is not proof of absence op z'n nederlands: Afwezigheid van bewijs is geen bewijs van afwezigheid

2005:In 2005 wordt de aanbouw van het oude gemeentehuis/pastorie afgebroken om verbouwd te worden tot zorgcentrum de Vossenkuil. Ook het Groene Kruisgebouw waar dhr. en mevr. Vroege de bibliotheek runden is er niet meer evenals het stukje Raadhuisstraat achter het Ambachtsherenhuis. De oude hervormde pastorie zal worden verbouwd tot koop-appartementen.

2005 :In de Hikkepolder laat het waterschap in 1900 het eerste stoomgemaal op Tholen bouwen. De ‘Drie grote polders’ is tot 1957 in gebruik en nu weer in volle glorie opnieuw in gebruik vanaf 2005. In 1736 werd hier een duiker in Hikkepolder aangelegd met gedenksteen door J.W. van't Rosevelt, rentmeester/heer van Oud-Vossemeer. Die gedenksteen is bewaard gebleven.

In 2005 werkte ik samen met Mark de Jonge aan dit boek over zijn voorouders de (burgelijke)fam. van Doorn die in 1866 vertrokken naar Amerika, na 2 kinderen verloren te hebben aan de pokken, vanuit het huis de bekende winkel van Pollie. De moeder Quakkelaar geheten bleef achter in Liverpool lijdend aan cholera in quarantineopvang en er werd niets meer van haar vernomen.

2007:Op Valentijnsdag 2007 leidde ik de Amerikaanse familie Poly/Pollie rond, in de stromende regen. Ook zij hebben gewoond in de bekende Pollie winkel. Hun roots liggen o.a. aan de Flierweg waar toentertijd een dijkje met hoeve lag.

2008: Vrijdag 23 mei avonds is de presentatie van de Stichting Vosmeer 600 jaar over het programma voor de viering van 600 jaar Oud Vossemeer in 2010

2008: Dankzij de Ambachtsheerlijkheid Oud- en Nieuw Vossemeer en Vrijberghe is de consisitorie van de NH kerk in Oud Vossemeer in oude hersteld.

2009: Op 13 juni 2009 viert Nieuw-Vossemeer dat het 200 jaar bij Noord-Brabant hoort. Gebruik klein om foto's te kijken van die dag, de grote kun je ahv de nummers opzoeken en downloaden.

Op vrijdag 19 juni 2009 is de reunie ter gelegenheid van het 100 jarig bestaan van de Sint Anthoniusschool, voorheen gelegen aan de Dorpsweg nu aan de Burg. Versluysstraat in Oud Vossemeer

2010: kan het dorp het 600 jarig bestaan vieren van de heerlijkheid Oud- en Nieuw Vossemeer en Vrijberghe, in 2013/2015 dat van het dorp Oud-Vossemeer.